De Toekomst van Subsidies: impact nieuw centraal beleid op subsidiebeleid voor lokale besturen

Het belang van subsidies als beleidsinstrument voor lokale besturen

Subsidies zijn een cruciaal beleidsinstrument voor lokale besturen. Ze maken het mogelijk om investeringen, sociaal beleid en innovatieve projecten te realiseren zonder dat alle lasten direct op de gemeentelijke begroting wegen. Maar subsidies zijn geen statisch gegeven. Beleidsdoelstellingen veranderen en subsidies moeten mee evolueren. 

Recent werden zowel op Vlaams als federaal niveau nieuwe beleidsnota’s en richtlijnen geïntroduceerd die een directe impact hebben op het subsidiebeleid. Sommige subsidies verdwijnen, andere worden aangepast en nieuwe financieringsmechanismen doen hun intrede. Dit heeft belangrijke gevolgen voor lokale besturen die zich voorbereiden op hun meerjarenplannen en financiële strategieën. 

Om lokale besturen te ondersteunen bij deze veranderingen, heeft het Regions and Local Governance-team van IDEA Consult een analyse gemaakt van het nieuwe centrale beleid en de mogelijke impact ervan voor steden en gemeenten. Ze classificeerden acties op Vlaams en federaal niveau volgens types beleidsmaatregelen. Eén beleidsmaatregel was de wijziging van het subsidiebeleid. Hierdoor kunnen gemeenten niet alleen nagaan welke subsidies veranderen of verdwijnen, maar ook waar alternatieve financieringskansen liggen. En, noblesse oblige, daar moesten we ons in verdiepen. Dankzij Subsidiemanager konden we de impact op beschikbare subsidiestromen meteen aftoetsen.  

ABB lanceerde onlangs een nieuwe tool die het financieel profiel van jouw lokaal bestuur schetst. Eenvoudig om inzicht te krijgen in uitgaven, ontvangsten, financieel evenwicht en schulden. Interessant, te meer omdat ze subsidieontvangsten ook in kaart brengen. Wat meteen de inleiding wat extra ‘cachet’ geeft.   Het mag niet verwonderen dat Antwerpen (€ 3.396,18) en Gent (€ 3.392,10) in 2025 het meeste werkingssubsidies ontvangen per inwoner. Maar verrassend is misschien dat Dilsen-Stokkem (met € 1.959,84) de top drie compleet maakt.   Per beleidsdomein kunnen we stellen dat de ontvangen werkingssubsidies voor lokale besturen grotendeels naar algemene financiering, leren & onderwijs en zorg & opvang gaan.  Vergelijk vooral zelf terwijl je nog dieper kan duiken in de tools van ABB: https://www.vlaanderen.be/lokaal-bestuur/data-en-tools.

Wijzigingen in het subsidiebeleid op Vlaams niveau

Op Vlaams niveau zien we twee opvallende trends die lokale besturen zullen beïnvloeden: 

1. Meer autonomie voor lokale besturen

De Vlaamse overheid decentraliseert steeds meer taken en verantwoordelijkheden. Dit betekent dat steden en gemeenten zelf keuzes kunnen maken in de besteding van subsidies, maar het vraagt ook een strategische aanpak om middelen efficiënt in te zetten. Bijvoorbeeld, binnen het woonbeleid krijgen lokale besturen meer vrijheid om zelf subsidies toe te wijzen aan bepaalde doelgroepen maar ook binnen het BOA-decreet zien we een verschuiving naar meer autonomie.  

Subsidiemanager draagt bij tot die autonomie, door het mogelijk te maken subsidiemogelijkheden te detecteren en vergelijken, inclusief te filteren per thema/beleidsdomein.  

Het BOA-decreet (3/5/1999) legt de verantwoordelijkheid voor de organisatie en afstemming van de buitenschoolse kinderopvang en activiteiten (BOA) vanaf 2026 bij de lokale besturen. De regierol van de steden en gemeenten omvat twee belangrijke taken:  Het lokaal bestuur ontwikkelt een beleid rond de buitenschoolse opvang en activiteiten.  Het bestuur beslist over de verdeling van de beschikbare middelen (financieel, personeel, logistiek, infrastructuur) voor BO-opvang en activiteiten.   Initiatieven buitenschoolse kinderopvang zullen in de toekomst geen rechtstreekse financiële middelen meer krijgen van de Vlaamse overheid (Opgroeien), maar het zal de gemeente zijn die op basis van haar strategie partnerschappen afsluit en ondersteunt.

2. Hervormingen in sectorale subsidies

Dit is een beetje een open deur intrappen. Het is nogal logisch bij de start van een nieuwe bestuursploeg, maar er staan hervormingen in sectorale subsidies op til.  

Zo verandert de financiering binnen het jeugd-, sport- en cultuurbeleid, waarbij meer nadruk komt te liggen op bovenlokale samenwerkingen en innovatieve projecten. Ook op het vlak van energietransitie en klimaatadaptatie komen er nieuwe subsidievoorwaarden die impact hebben op gemeentelijke beleidskeuzes. 

Voortzetting in subsidiëring is goed nieuws voor de doelgroepen, maar passeert geruislozer de revue dan stopzetting. Voor de noodwoningen kunnen we alvast meegeven dat de financiering wordt doorgezet.  

Stopzetting van financiering is dan minder goed nieuws en ontvangt doorgaans meer aandacht. Zo namen we al akte van de transformatie Lokaal Energie en Klimaatplan (LEKP) naar structureel dialoogplatform.  

Met twee woorden spreken is altijd wijzer. Daarom geven we nog mee dat: 

• De vierde en vijfde subsidieronde van het LEKP behouden blijft, met een uitbetaling van 53 miljoen euro in 2025 en 2026. 
• In totaal zo 158 miljoen euro naar lokale besturen zal gevloeid zijn voor klimaatmaatregelen. 
• Er een structureel dialoogplatform komt om de samenwerking met lokale besturen efficiënter te maken en administratieve lasten te verminderen. 
• Indien er extra middelen vrijkomen via het Vlaams Klimaatfonds of het Sociaal Klimaatfonds, deze ook naar lokale besturen kunnen gaan.

Federale beleidswijzigingen en subsidies

Het federaal akkoord ambieert een volwaardig subsidiekader voor de toekenning van facultatieve subsidies. Daarachter zit de verplichting voor iedere administratieve instantie tot het voorzien van een subsidieregister. Doet denken aan het Vlaamse subsidieregister: 

Meer transparantie in de Vlaamse subsidies via het subsidieregister (2022) Uit het subsidieregister kunnen we het belang van het instrument subsidies afleiden voor de Vlaamse overheid. Het register brengt op een heldere manier die subsidies in kaart die sinds 1 januari 2022 vanuit de Vlaamse overheid werden toegekend of uitbetaald aan ondernemingen, organisaties, feitelijke verenigingen en lokale besturen. In 2023 gaat het bijvoorbeeld om een gecumuleerd bedrag van € 17,4 miljard aan in totaal 61.849 ontvangers. Dat staat gelijk aan 29% van de totale uitgaven van de Vlaamse overheid.  https://subsidieregister.vlaanderen.be

Nog relevant voor lokale besturen is dat de federale overheid voorziet in een herfinanciering van de lokale besturen om hen te ondersteunen in hun groeiende verantwoordelijkheden. Details over de exacte verdeling zijn op heden nog niet duidelijk. Iets wat we verder moeten opvolgen.  

Je merkt in het federale wat minder focus op subsidiebeleid. Toch zeker in projectsubsidies waar het federale niveau minder als verstrekker optreedt. In casu: wanneer we in Subsidiemanager een kijkje nemen zien we dat van de 300 openstaande subsidieoproepen (lees: waarvoor het op vandaag mogelijk is een subsidieaanvraag voor in te dienen) amper 7 (2,3%) vanuit het federale niveau komen.   

Ter vergelijking: Vlaams komen we al snel op 116 van de 300 of 38,7%. 

Wat betekent het voor de lokale besturen? 

Beleidswijzigingen dwingen lokale besturen om strategisch te werk te gaan. Subsidies verdwijnen, worden aangepast of komen erbij. Proactief inspelen op deze wijzigingen is cruciaal om optimaal gebruik te maken van de beschikbare middelen. 

Denk aan subsidies als bouwsteen voor het meerjarenplan 

Lokale besturen moeten hun meerjarenplannen afstemmen op de nieuwe subsidiestromen. Subsidies vormen vaak een essentieel onderdeel van hun budgettaire planning en bepalen welke projecten haalbaar zijn. 

Strategisch perspectief 

Met meer autonomie komt ook meer verantwoordelijkheid. Gemeenten moeten zelf bepalen welke subsidies ze aanvragen en hoe ze deze inzetten. Dit vraagt om: 

• Een proactieve aanpak bij het zoeken naar alternatieve financiering. 
• Een slimme combinatie van Vlaamse en federale middelen. 
• Efficiënt beheer van subsidiestromen om de administratieve last te beperken. 

Subsidiemanager is daarbij meer dan een zoekmachine. De tool helpt je: 

• Inzicht te krijgen in subsidies op maat van jouw beleidsprioriteiten. 
• Proactief te plannen met filters op thema, deadline, verstrekker, bedrag, … 
• Alternatieven te vinden bij aflopende subsidies. 
• Je meerjarenplan te koppelen aan actuele financieringsbronnen.