Fusie Focus: een nieuw samengesteld subsidiebeleid
Fusies in beweging
De Vlaamse bestuurlijke kaart blijft in beweging. Sinds 1 januari 2025 telt Vlaanderen nog 285 gemeenten, nadat een nieuwe golf van vrijwillige fusies werd gerealiseerd. De beweegredenen voor fusies zijn divers: schaalvoordelen, efficiëntie, bredere beleidskracht, versterken van dienstverlening of het realiseren van investeringskracht.
Een vaak gehoorde stelling is dat fusies ook het subsidielandschap eenvoudiger en efficiënter maken voor de betrokken besturen. Eén sterk dossier in plaats van drie kleinere, meer ambtelijke capaciteit voor opvolging, betere netwerken, ... Maar klopt dat ook?
We overschouwen eerst de potentiële voor- en nadelen om daarna enkele interessante pistes uit te lichten. Finaal toetsen we bovenstaande stelling.
De voor- en nadelen van een nieuw samengesteld subsidiebeleid
De cijfers uit de nota ambtelijke capaciteit van Vlaamse gemeenten (2025) bevestigen alvast dat gemeenten met meer personeelscapaciteit gemiddeld vaker intekenen op Vlaamse subsidiestromen. Of het nu gaat om het Kopenhagenplan, het LEKP of digitaliseringssubsidies - grotere besturen zijn actiever en succesvoller in het binnenhalen van middelen.
De voordelen op een rijtje:
- Vergroten van ambtelijke capaciteit waardoor dossiers eenvoudiger en vlotter opgevolgd kunnen worden.
- Sterkere netwerking, zowel politiek als ambtelijk, wat handig van pas komt in de selectieprocedure.
- Verbreding van de beleidsagenda waardoor men op meer opportuniteiten kan inspelen maar ook kan indienen op bredere of meer complexe oproepen.
- Versterking van de investeringscapaciteit, wat op zijn beurt de deur op een kier zet voor subsidies met hogere drempels of cofinancieringseisen.
Zoals in elk initiatief zijn er natuurlijk ook keerzijden van de medaille. Coördinatie van de medewerkers verantwoordelijk voor of bezig met subsidies vraagt tijd en aandacht. Een nieuw samengesteld bestuur heeft tijd nodig om subsidiereglementen, prioriteiten en werkwijzen op elkaar af te stemmen.
Schaalvergroting brengt ook gevolgen met zich mee. Het is niet omdat een gemeente groter wordt, dat ze automatisch slagvaardiger is. Slagkracht hangt niet alleen af van schaal, maar ook van visie, leiderschap, interne organisatie, … Grotere structuren maken het nu eenmaal soms moeilijker om snel in te spelen op projectoproepen of om innovatieve kleinschalige initiatieven ruimte te geven.
Een hernieuwd subsidiebeleid biedt opportuniteiten
Een fusie of schaalvergroting is niet alleen een bestuurlijke operatie, maar ook een kans om het subsidiebeleid bij te stellen. Wie het slim aanpakt, kan van subsidies een hefboom voor bestuurskracht, positionering en beleidsvernieuwing maken.
1. Subsidies kunnen als hefboom dienen voor integrale bestuurskracht, niet enkel als financiële kans.
Je kan een fusie gebruiken als momentum om subsidies niet langer versnipperd per beleidsdomein te behandelen, maar integraal te positioneren binnen de nieuwe bestuursstructuur en -cultuur. Het kan een plaats krijgen in de strategische cockpit: koppel subsidies bewust aan prioritaire (investerings)projecten, niet louter ad hoc.
2. Subsidies hoeven geen fusieslachtoffer worden.
Wees waakzaam voor het transitierisico. In fusies kan het voorvallen dat subsidiemaatregelen worden ‘bevroren’, reglementen verouderd blijven of dat men opportuniteiten misloopt door interne herstructurering. Dit betekent nadenken over continuïteitsbewaking, tijdelijke structuren, prioritering van subsidieherzieningen, …
3. Het kan de positie van het lokaal bestuur in het subsidielandschap versterken
Interne efficiëntie is belangrijk, maar je kan ook de blik richten op externe positionering: je kan zwaarder doorwegen, je meer profileren als innovatieve regio, met schaalvoordelen meer uit Europese subsidies halen, …
4. Grijp de kans om subsidies kritisch te (her)evalueren
Een herschikking biedt tegelijk de opportuniteit om de bestaande subsidies tegen het licht te houden. Zie het niet als administratieve verplichting, maar als kans om de impact van het beleid te versterken. Een evaluatie biedt zicht op wat werkt, voor wie, en onder welke omstandigheden. Ze maakt ruimte voor bijsturing, verbetert transparantie en verantwoording, en draagt bij aan het strategisch inzetten van publieke middelen.
Terug naar de hypothese
De hypothese dat fusies automatisch leiden tot een efficiënter en succesvoller subsidiebeleid klopt niet altijd. Ja, schaalvergroting versterkt interne capaciteit en fusies kunnen kansen creëren, maar is niet voor elk bestuur een wondermiddel. Evenzeer blijft intergemeentelijke samenwerking een krachtig alternatief om capaciteit te bundelen en planlast te delen, zonder dat gemeenten hun eigenheid verliezen.
Ook de verzuchting naar minder planlast en een eerlijkere basisfinanciering klinkt, zeker bij kleinere gemeenten. Dus zeker geen zwart-wit verhaal. De sleutel ligt in het vinden van de juiste balans: schaalvergroting waar het meerwaarde biedt, samenwerking waar het logischer is, en altijd een kritische blik op de subsidiemix en de administratieve last die ermee gepaard gaat.
Kortom: fusie, samenwerking en slimme subsidiesturing horen hand in hand te gaan, afhankelijk van lokale context en beleidsambitie.
